Czy minister Ziobro wyrzuci McDonald's z Polski?

Piekło jest wybrukowane dobrymi chęciami. W przypadku raportu Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości piekłem jest nadmierna próba ingerencji w stosunki biznesowe. Mimo że wnioski IWS wynikają na pewno z dobrych chęci poprawy położenia franczyzobiorców, to jednak prowadzą do nadmiernej regulacji. Regulacje te mogą nawet wyrzucać firmy z rynku. Niech przykładem będzie jedna z propozycji zmian w kodeksie cywilnym.

§ Organizator sieci nie może pobierać wynagrodzenia wstępnego w kwocie wyższej niż wynagrodzenie za okres gospodarczy równy trzem miesiącom. Przeciwne postanowienie umowne jest nieważne.

Niezrozumiała biznesowo jest intencja autora raportu, który chce powiązać opłatę wstępną z opłatami bieżącymi. Chodzi o to, żeby franczyzy były jak najtańsze? A są za drogie? Na podstawie jakich analiz tak uznano? Dlaczego w przepisie mowa jest akurat o trzech miesiącach? Równie dobrze mógł paść w raporcie pomysł całkowitej likwidacji opłat wstępnych… Więcej w tym ideologii niż biznesu.

Ceny regulowane – McDonalds za burtą

Spójrzmy na fakty rynkowe. Ponad połowa sieci w Polsce nie pobiera żadnych opłat franczyzowych, bo są to franczyzy dystrybucji produktu, a nie koncepcji działalności. Czyli „po ludzku”, franczyzodawca jest po prostu dostawcą franczyzobiorcy i nie pobiera żadnych dodatkowych opłat, tylko realizuje marże handlowe na dostarczonych produktach. Z kolei w przypadku innych franczyz zazwyczaj opłaty wstępne i tak są niewielkie, bo uczestnicy rynku mają świadomość, że wysoka opłata wstępna utrudnia sprzedaż franczyzy. Rynek sam to reguluje. Tylko najmocniejsze franczyzy pobierają wysokie opłaty wstępne (np. McDonald’s), ale związane to jest z wyjątkowo dobrymi wynikami ekonomicznymi, jakie osiągają te koncepty. I uwaga – biznesowo jest to uzasadnione. Autorzy raportu i niektórzy piszący o sprawie dziennikarze nazywają to jednak „naprawianiem patologii”. Merytorycznie to ryzykowny pogląd… Te franczyzy są drogie, bo można na nich dobrze zarobić. Na pewno franczyzodawcy-właściciele najbardziej rentownych konceptów nie zgodzą się na sprzedaż swojego know-how za bezcen. Gdyby opisywany przepis z raportu IWS wszedł dziś w życie polscy franczyzobiorcy nie mieliby już szans na kupno licencji McDonaldsa. Znając szybkość reakcji ambasador Mosbacher na sytuacje, kiedy interes biznesowy amerykańskich firm jest zagrożony, to gdyby powstał projekt ustawy zawierający ten przepis, minister Ziobro zapewne mógłby się spodziewać czegoś więcej niż maila z sugestią zmiany...

Jasna i ciemna strona księżyca

Spójrzmy teraz na pozytywy. Pozytywnym efektem powstania Raportu jest zawarta tam definicja franczyzy, która dość jasno wskazuje, że franczyza jest formą współpracy dwóch niezależnych firm i nie ma we franczyzie żadnych cech stosunku pracy. A ten zarzut podnosiły związki zawodowe, próbując objąć franczyzobiorców prawem pracy.

Proponowana definicja

§ Przez umowę franczyzy organizator sieci, w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, udziela drugiej stronie zezwolenia na korzystanie w szczególności z jego nazwy, godła, symboli, znaków towarowych, patentów, jak również zidentyfikowanej, istotnej i poufnej koncepcji lub techniki prowadzenia działalności gospodarczej i zobowiązuje się do udzielenia pomocy, a franczyzobiorca zobowiązuje się do prowadzenia działalności we własnym imieniu i na własny rachunek zgodnie ze wskazówkami organizatora sieci i do zapłaty wynagrodzenia.

Niestety, sama definicja to jednak za mało, żeby przyjąć raport IWS z zadowoleniem. Kolejnym dowodem na przeregulowanie jest zmarnowana idea Prospektu Informacyjnego dla kandydata na franczyzobiorcę. Sam pomysł obowiązkowego ujawnienia kandydatowi umowy i informacji o biznesie franczyzodawcy – jest słuszny. Nikt go nie podważa. Ale dlaczego ten prospekt ma zawierać aż kilkadziesiąt pozycji? To dla wielu przedsiębiorców niewykonalne. Ich spisanie i ciągła aktualizacja oznacza zatrudnienie sztabu prawników, wielu firm franczyzowych nie będzie na to zwyczajnie stać. Może McDonald's jeszcze tak, ale tę firmę autor Raportu IWS wyrzucił już z rynku innymi przepisami. Zresztą sami przeczytajcie tę imponującą listę i wyobraźcie sobie koszty…

"Prospekt informacyjny" organizatora sieci franczyzowej – zaproponowana w raporcie lista zawartości:
1) opis działalności franczyzowej organizatora sieci i jej dotychczasową historię, w tym liczbę zawartych umów franczyzowych i liczbę czynnych umów franczyzowych według danych nie późniejszych niż trzy miesiące przed datą przedstawienia prospektu informacyjnego;
2) informacje o organizatorze sieci i podmiotach pozostających z nim w stosunku zależności lub dominacji, jak również o podmiotach powiązanych;
3) sprawozdania finansowe za przynajmniej dwa ostatnie lata obrotowe;
4) informację o sprawach sądowych dotyczących franczyzy, które kwestionują system franczyzowy lub mogą zagrozić funkcjonowaniu franczyzy i których stroną jest organizator sieci lub podmioty z nim powiązane;
5) szczegółowy opis zasad działalności sieci franczyzowej oraz ogólny opis działalności, która ma być wykonywana przez franczyzobiorcę;
6) wynagrodzenie organizatora sieci, w tym także wszelkie formy wynagrodzenia pośredniego;
7) opis profilu idealnego franczyzobiorcy, w tym wymogi co do ewentualnego wcześniejszego doświadczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej, poziomu wykształcenia i innych cech, które franczyzobiorca musi lub powinien posiadać;
8) wymogi dotyczące bezpośredniego i osobistego zaangażowania franczyzobiorcy w prowadzenie działalności franczyzowej;
9) szczegółowe informacje o całkowitych, szacunkowych nakładach inwestycyjnych niezbędnych do poniesienia celem rozpoczęcia działalności franczyzowej;
10) szczegółowe informacje o szacunkowej wartości zapasów towarów, jeżeli dotyczy to danej działalności i warunków płatności za nie;
11) szczegółowe informacje na temat zobowiązania franczyzobiorcy do zakupu wszelkich towarów lub usług wymaganych do rozpoczęcia lub prowadzenia działalności franczyzowej;
12) szczegółowe informacje o zakresie pomocy dla franczyzobiorcy, w tym w szczególności o innowacjach technologicznych, szkoleniach franczyzobiorców i pracowników (w tym o czasie ich trwania, treści i kosztach), o podręcznikach franczyzowych;
13) informację na temat pomocy ze strony organizatora sieci w analizie i wyborze lokalizacji, w której działalność franczyzowa ma być wykonywana;
14) szczegółowe informacje o nadzorze nad sposobem wykonywania działalności franczyzowej przez franczyzobiorcę, w tym o zakresie dokumentów i danych jakie będzie obowiązany udostępniać franczyzobiorca;
15) szczegółowe informacje o znaku towarowym i innych prawach własności intelektualnej związanych z działalnością franczyzową, które będą wykorzystywane przez franczyzobiorcę;
16) szczegółowe informacje na temat sposobu postępowania z know-how w zakresie produktów, procesów lub zarządzania oraz poufnych informacji związanych z przemysłem, handlem, finansami po rozwiązaniu umowy;
17) szczegółowe informacje o zakazie konkurencji obowiązującym franczyzobiorcę po rozwiązaniu umowy;
18) pełną kopię standardowej umowy franczyzowej (i ewentualnej umowy przedwstępnej), która ma zostać zawarta z franczyzobiorcą;
19) określenie zasad przejścia praw i obowiązków z umowy franczyzy, zasad dziedziczenia, zasad dopuszczalności zmian składu wspólników franczyzobiorcy bez zgody organizatora sieci i inne podobne ograniczenia, jeżeli istnieją;
20) zdarzenia, które spowodują nałożenie kar, innych obciążeń lub wypłatę odszkodowania i ich odpowiednich kwot;
21) informacje, czy franczyzobiorca będzie zobowiązany do minimalnych kwot zakupu towarów i usług od organizatora sieci lub osób wyznaczonych przez organizatora sieci oraz o możliwości i warunkach odmowy przyjęcia produktów lub usług wymaganych przez organizatora sieci;
22) informację, czy istnieje stowarzyszenie lub inna organizacja zrzeszająca franczyzobiorców;
23) okres obowiązywania umowy franczyzowej i warunki jej przedłużenia, jeżeli są przewidziane;
24) wysokość wszelkich bieżących opłat przypadających do zapłaty przez franczyzobiorcę na rzecz organizatora sieci lub osoby trzeciej przez niego wskazanej, z wyszczególnieniem tytułów zapłaty, a w tym w szczególności bieżące wynagrodzenie organizatora sieci, czynsz za udostępnione do korzystania rzeczy, w tym opłaty z tytułu najmu lokalu i minimalne ubezpieczenie;
25) określenie, czy organizator sieci może czerpać zyski z podnajmu lokalu franczyzobiorcy (gdy franczyzobiorca podnajmuje lokal od organizatora sieci).

Prokuratorem we franczyzodawców

– Nie ma żadnej przesady w stwierdzeniu, że ewentualne uchwalenie takich rozwiązań oznaczałoby faktyczną likwidację franczyzy w Polsce. Raport IWS zawiera propozycję jednej restrykcyjnej matrycy, która ma zmusić wszystkie franczyzy do działania według tego samego schematu, a niestety ten pasuje tylko do niewielkiej części biznesów – mówi Michał Wiśniewski, ekspert Polskiej Organizacji Franczyzodawców. – W czasach, kiedy pandemia covidu zamknęła i tak dużą część firm, propozycje z raportu wyglądają jak próba dobicia przedsiębiorców łopatą, żeby dłużej już się nie męczyli. Ale polski biznesmen da sobie radę – gdyby tak restrykcyjna ustawa weszła w życie, to pewnie przerobi franczyzę w system agencyjny. Rozwiązania kodeksu cywilnego dla agencji pozwalają bowiem na dużo większą swobodę formułowania zasad współpracy – dodaje.

I rzeczywiście pytani przez Franchising.pl uczestnicy rynku, którzy przeczytali Raport IWS zgodnie wskazują, że kodeks cywilny charakteryzuje się dużo większą elastycznością i uniwersalnością postanowień niż pomysły z raportu. Autorzy kodeksu rozważyli, kiedy należy coś regulować, a kiedy nie, żeby nie utrudniać prowadzenia działalności gospodarczej. Sugestie rozwiązań prawnych z raportu IWS mają niestety posmak interwencji policyjno-prokuratorskiej. Zacytujmy Raport IWS: „Przepisy takie (nadające uprawnienia UOKiK wobec franczyzodawców – red.) pełniłyby odpowiednią funkcję prewencyjną i – w miarę potrzeby – represyjną. […] zaproponowano też wprowadzenie drobnych zmian w Kodeksie wykroczeń”.

Kodeks czy ustawa

Sam tytuł 68 stronicowego raportu: "Faktyczna nierówność stron umowy franczyzy w Polsce", którego autorem jest cywilista dr hab., prof. Uniwersytetu Opolskiego Rafał Adamus jednoznacznie sugeruje intencję pomocy franczyzobiorcom, jako stronie słabszej. Może stało się tak dlatego, że Ministerstwo Sprawiedliwości zajęło się rynkiem franczyzy na życzenie byłych franczyzobiorców kilku sieci spożywczych, którzy czuli się poszkodowani relacją z franczyzodawcą? Nie dziwne więc, że autor raportu przy pomocy rozwiązań prawnych stara się niejako odpowiedzieć na wszystkie możliwe sytuacje, które generowałyby konflikty między stronami umowy franczyzowej i szkodziłyby „planktonowi”, jak prof. Adamus nazywa biorców licencji. Niestety, efektem ubocznym jest narzucenie franczyzodawcom bardzo rozbudowanych obowiązków, które muszą negatywnie wpłynąć na koszty prowadzenia firmy franczyzowej i de facto podnieść cenę franczyzy. Duża część przedsiębiorców zniechęci się do franczyzy jako przeregulowanej formy biznesowej. Pojawiające się od lat obawy franczyzodawców, żeby – broń Boże – nie zajęli się nami politycy, bo przeregulują rynek – w kontekście kierunku w jakim idzie Raport IWS – niestety okazały się słuszne.

Po prawie 30 latach funkcjonowania rynku franczyzy próby skodyfikowania norm działających na tym rynku nie dziwią. Jednak opracowanie tych samych sztywnych ram dla wielu zupełnie różnych biznesów aktualnie funkcjonujących we franczyzie nie jest możliwe. Rozwiązaniem mogą być normy zwyczajowe akceptowane przez większość uczestników. Członkowie Polskiej Organizacji Franczyzodawców zobowiązują się przestrzegać postanowień Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy. Organizacje branżowe skupiające franczyzodawców i franczyzobiorców przy współpracy z urzędem Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorstw pracują nad polskim Kodeksem Dobrych Praktyk Franczyzy, który ma zdefiniować zasady współpracy korzystnej dla obu stron umowy franczyzowej oraz zobowiązać franczyzodawcę do transparentności w momencie sprzedaży licencji. Taka pozaustawowa samoregulacja ma tę zaletę, że koncepty wystające poza zasady Kodeksu będą mogły nadal działać, a do nabywcy takiej franczyzy będzie należała ocena, czy istnieje usprawiedliwienie, np. finansowe czy organizacyjne dla funkcjonowanie na innych zasadach. Z kolei firmy przestrzegające zaleceń Kodeksu uwiarygodniają się tym faktem wobec potencjalnych nabywców. Tymczasem przeregulowana ustawa może zabić cały rynek.

Raport w pełnej wersji do przeczytania w linku poniżej:

https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2020/10/IWS_Adamus-R._Faktyczna-nierówność-stron-umowy-franczyzy-w-Polsce.pdf