Licencja na wyłączność

Postanowienia w umowach franczyzowych przyznających wyłączność terytorialną mają na celu odciążenie franczyzobiorcy od konieczności konkurowania w ramach własnej sieci. W ten sposób franczyzodawcy chcą zwiększyć bezpieczeństwo swoich partnerów i zagwarantować każdemu z nich odpowiednio wysoką sprzedaż. Nie istnieje obowiązek przyznawania takiego przywileju jednak, gdy w umowie nie ma postanowień dotyczących terenu wyłączności, warto upomnieć się o ich wprowadzenie.

Co daje wyłączność

Poprzez wprowadzenie postanowień o wyłączności terytorialnej do umowy, franczyzodawca zobowiązuje się względem franczyzobiorcy do nieprzyznawania licencji innym podmiotom na prowadzenie działalności na wydzielonym obszarze. Najczęściej takie zobowiązanie dotyczy innych franczyzobiorców, ale również sam franczyzodawca powinien powstrzymać się od otwierania swoich własnych punktów na terenie wyłączności.

Wydzielony obszar wyłączności powinien być precyzyjnie określony. Sposoby wyznaczenia terenu wyłączności mogą być tak różne, jak pomysłowi mogą być franczyzodawcy. Wszystko zależy od położenia lokalu przyjętego przez franczyzodawcę planu zagęszczenia sieci czy specyfiki sieci franczyzowej.

Jeżeli punkt franczyzowy znajduje się w centrum handlowym, określenie obszaru wyłączności jest bardzo proste. Będzie to dane centrum handlowe. Większa różnorodność w możliwości określenia terytorium wyłączności jest w przypadku, gdy punkt mieści się przy ulicy. Wtedy obszarem, na którym franczyzobiorcy będzie przysługiwać wyłączność działania może być dzielnica, liczba przecznic od lokalu lub okrąg o określonym promieniu. W małych miejscowościach może to być nawet cała gmina. Aby nie było wątpliwości co do wielkości wyłączności terytorialnej, najlepszym rozwiązaniem jest dołączenie do umowy mapki z wyrysowaną linią wyznaczającą granice terytorium. Czasami spotykane są też mniej precyzyjne określenia terenu wyłączności terytorialnej, jak obszar zamieszkiwany przez określoną liczbę mieszkańców, np. jeden punkt na 20 tys. mieszkańców. Najczęściej w ten sposób wyznacza się wyłączność w miejscach, gdzie planowana jest duża inwestycja budowlana i przewidywany znaczny przyrost potencjalnych klientów w trakcie obowiązywania umowy, np. nowe osiedla mieszkaniowe. W ten sposób franczyzodawca pozostawia sobie furtkę do otwarcia kolejnego sklepu lub punktu w momencie, gdy zwiększy się zagęszczenie ludności na określonym obszarze.

Ograniczenia ustawowe

Posiadanie wyłączności na oferowanie danego towaru lub określonej usługi jest dla przedsiębiorcy bardzo dużym atutem. Jednak patrząc na ograniczenie konkurencji z punktu widzenia konsumentów, nie jest ona korzystna. Dużo ważniejsza jest dla nich możliwość wyboru. To dzięki wielości podmiotów działających w danej branży wzrasta jakość usług i towarów, poprawia się obsługa, a ceny utrzymują się na odpowiednio niskim poziomie. Dlatego też, mając na uwadze korzyści klientów, polski i europejski ustawodawca chroni konkurencję i stara się niwelować wszelkie działania mające na celu ustanowienie podziału rynku i ograniczenie konkurencji.

Franczyzodawca, który przyznaje wyłączność terytorialną swoim franczyzobiorcom, musi wiedzieć o ograniczeniach ustawowych, jakie istnieją w tym zakresie. Przede wszystkim musi mieć świadomość skutków wynikających z zapisów Ustawy z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z 30 marca 2011 roku w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję. W ustawie wskazano stany faktyczne, które mogą zostać uznane za praktyki ograniczające konkurencję. Przyznanie wyłączności terytorialnej franczyzobiorcy, polegające na zobowiązaniu franczyzodawcy do nieotwierania na określonym obszarze innej placówki systemu – zarówno własnej, jak i innego franczyzobiorcy, w rzeczywistości jest ograniczeniem konkurencji. Co prawda nie całej, a jedynie ograniczonej do własnej sieci. Jednak zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy, zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające m.in. na podziale rynków zbytu.

Gdyby istniał tylko przepis ustawy, przyznanie wyłączności terytorialnej byłoby niezgodne z prawem. Franchising jest jednak porozumieniem dystrybucyjnym wertykalnym (pionowym), które – co do zasady – jest traktowane przez prawo konkurencji w sposób bardziej liberalny. Podlega ono wspomnianemu rozporządzeniu Rady Ministrów, które wyłącza pewne rodzaje porozumień spod ogólnego zakazu. Prawo patrzy na przyznawanie wyłączność z punku widzenia klienta i wpływu tejże wyłączności na ograniczenie jego dostępu do towaru lub usługi. Dlatego też zgodnie z zapisami rozporządzenia dozwolone jest przyznanie wyłączności terytorialnej jedynie w zakresie sprzedaży aktywnej. Czyli takiej, która polega na podejmowaniu działań sprzedawcy w celu zwiększenia sprzedaży i pozyskania nowych klientów. W szczególności chodzi o prowadzenie działań reklamowych lub promocyjnych. Nie można natomiast, przyznając wyłączność terytorialną, zabronić franczyzobiorcy obsługi klienta, który pojawił się u niego, a pochodzi z terenu wyłączności przysługującemu innemu franczyzobiorcy lub franczyzodawcy.

Postanowienia umów franczyzy w zakresie wyłączności terytorialnej dotyczą nieotwierania i nieprowadzenia sklepów danej marki. Natomiast sprzedaż samych towarów do zewnętrznych odbiorców, niebędących franczyzobiorcami, często jest wyłączona ze wspomnianych postanowień. Przykładem mogą być lodziarnie Grycan, które mimo iż przyznają swoim franczyzobiorcom wyłączność terytorialną i na terenie centrów handlowych może funkcjonować tylko jeden franczyzobiorca, to wyłączność nie dotyczy sprzedaży lodów w opakowaniach do sklepów spożywczych. I tak, w jednej galerii handlowej klient może pójść do lodziarni i zjeść puchar lodowy (w sieci franczyzowej), a następnie wejść do sklepu i kupić lody do domu (u zewnętrznego odbiorcy).

Są również w umowach postanowienia nadające jedynie czasową wyłączność terytorialną. Albo takie, gdy do otwarcia kolejnego punktu konieczna jest zgoda franczyzobiorcy. Lecz niewydanie zgody przez franczyzobiorcę jest możliwe jedynie wówczas, gdy zobowiązuje się on do uruchomienia przez siebie kolejnego punktu w określonym czasie.

Jak widać, uregulowania dotyczące wyłączności terytorialnej mogą być bardzo różne. Dlatego też warto dokładnie czytać umowy, żeby wiedzieć, czego strony względem siebie oczekują.