Bezpieczeństwo zapisane w umowie

Franczyzodawca powinien zabezpieczyć się, aby móc skutecznie wyegzekwować pieniądze z opłat franczyzowych. W każdej umowie powinny znaleźć się klauzule zabezpieczające otrzymanie należności pieniężnych wynikających ze współpracy franczyzowej. W praktyce zawierania umów obowiązek terminowego regulowania należności jest nakładany na franczyzobiorców, co z kolei pociąga za sobą konieczność ustanowienia zabezpieczeń ich płatności.

Zastaw i hipoteka

Dogodnymi formami zabezpieczenia wierzytelności są zastaw i hipoteka. W myśl postanowień art.306 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16,poz. 93 z późn. zm.), zwanej dalej „KC” zastaw jest prawem rzeczowym, na mocy którego zastawnik (czyli wierzyciel,którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem na określonej rzeczy ruchomej) może dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń wobec zastawnika (tj. dłużnika, który ustanowił prawo zastawu na rzeczach ruchomych) z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na to, czyją stał się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy. Zastaw jest prawem zależnym od wierzytelności, którą zabezpiecza. Zgodnie bowiem z art. 323 § 1 KC przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. Co więcej, jak przewiduje art. 323 § 2 KC zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza. Zaspokojenie roszczeń zastawnika z rzeczy obciążonej zastawem odbywa się na podstawie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Swoją wierzytelność zastawnik odzyska z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy zastawionej. Może być zatem ustanowiony tylko na rzeczach niewyłączonych z obrotu. Przedmiotem zastawu zwykłego może być rzecz ruchoma lub prawo majątkowe zbywalne. Pamiętać jednak należy, że ustanowienie zastawu zwykłego oprócz umowy kontrahentów wymaga również wydania franczyzodawcy przedmiotu zastawu (np. mebli czy innych elementów wyposażenia sklepu franczyzobiorcy, na których ustanowiono zastaw) . Może to w sposób znaczący utrudnić, a nawet uniemożliwić franczyzobiorcy prowadzenie działalności przewidzianej w umowie franczyzowej.

Z tego też powodu, bardziej korzystną formą zabezpieczenia jest zastaw rejestrowy, ustanawiany na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. Nr 149, poz. 703 z późn. zm.), zwanej dalej „UstZastRej”. Dogodność tej formy zabezpieczenia wynika przede wszystkim z faktu, że zgodnie z art. 2 ust. 2 UstZastRej zastawca (tj. w tym przypadku franczyzobiorca) nie musi wydawać zastawnikowi (tj. franczyzodawcy) przedmiotu zastawu. Aby ustanowić zastaw rejestrowy konieczne jest oczywiście, w myśl postanowień art. 2 ust. 1 UstZastRej, zawarcie umowy zastawniczej oraz wpis obciążonej zastawem rzeczy do rejestru zastawów prowadzonego przez sąd rejonowy (sąd gospodarczy), w obszarze właściwości którego znajduje się miejsce zamieszkania bądź siedziba zastawcy (tj. w tym przypadku franczyzobiorcy).Zastaw rejestrowy jest rozwiązaniem bardzo uniwersalnym. Można nim bowiem , zabezpieczyć wierzytelności w walucie polskiej lub obcej, wierzytelności już istniejące, jak też przyszłe i warunkowe.

Franczyzodawca ma również wiele sposobów dochodzenia swojej wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym. Może realizować swoje uprawnienia w drodze postępowania sądowego, a także poprzez przejęcie na własność przedmiotu, na którym ustanowiono zastaw rejestrowy, czy poprzez jego sprzedaż w drodze przetargu publicznego. Zgodnie z art. 27 ust. 1 UstZastRej jeżeli zastaw rejestrowy ustanowiono na zbiorze rzeczy lub praw stanowiących całość gospodarczą, a umowa zastawnicza dopuszcza ustanowienie zastawnika z dochodów przedsiębiorstwa zastawcy wówczas zastawnik może przejąć w zarząd przedsiębiorstwo zastawcy , w skład którego wchodzi przedmiot zastawu rejestrowego.

Hipoteka tylko na nieruchomości

Dla zabezpieczenia należności wynikających z umowy franczyzowej, franczyzobiorca może ustanowić hipotekę. Zasady ustanawiania hipoteki reguluje ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 z późn. zm.), zwana „UstKwHip”. Hipotekę można ustanowić zarówno na nieruchomości stanowiącej własność franczyzobiorcy jak również na nieruchomości należącej do osoby trzeciej, pod warunkiem oczywiście, że wyrazi ona na to zgodę.

Zgodnie z art. 65 ust. 1 UstKwHip ustanowienie hipoteki daje wierzycielowi (tj. w tym przypadku franczyzodawcy) prawo dochodzenia zaspokojenia z obciążonej hipoteką nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Jak przewiduje art. 67 UstKwHip do ustanowienia hipoteki niezbędne jest dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Hipoteka nie uprawnia franczyzodawcy do korzystania z nieruchomości, ani nie daje mu względem niej żadnej władzy faktycznej. Zgodnie bowiem z art. 71 UstKwHip niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.

Poza tym ustanowienie hipoteki na nieruchomości nie pozbawia jej właściciela prawa do rozporządzania obciążoną nieruchomością, choć musi się on liczyć w tym względzie z pewnymi ograniczeniami. Jak przewiduje mianowicie art. 91 UstKwHip jeżeli właściciel (lub osoba trzecia, na której nieruchomości ustanowiona została hipoteka) oddziałuje na obciążoną nieruchomość w taki sposób, że może to pociągnąć za sobą zmniejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, wierzyciel może żądać zaniechania tych działań.

Przedmiotem hipoteki może być każda nieruchomość bez względu na jej rodzaj. W przypadku ewentualnego podziału nieruchomości przez dłużnika, w myśl postanowień art. 76 ust. 1 UstKwHip hipoteka obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna z mocy ustawy).W celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności można też na podstawie umowy z franczyzodawcą, ustanowić hipotekę na kilku nieruchomościach tworząc tym samym hipotekę łączną umowną. Franczyzodawca, któremu przysługuje hipoteka łączna może wedle swego uznania żądać zaspokojenia w całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie. Może również według swego uznania dokonać jej podziału pomiędzy poszczególne nieruchomości.

Wierzytelność o wysokości nieustalonej, może być ona zabezpieczona hipoteką do oznaczonej sumy najwyższej (tzw. hipoteka kaucyjna). Jest ona często stosowanym zabezpieczeniem w umowach handlowych. Może bowiem zabezpieczać wierzytelności już istniejące lub takie, które mogą powstać w wyniku realizacji umowy. Ponadto, zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki.

Można przenieść własność rzeczy

Coraz bardziej popularnym rodzajem zabezpieczenia rzeczowego jest tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie. Forma ta pozwala przenieść na wierzyciela (franczyzodawcę) własności rzeczy lub praw do czasu spłaty należności. Mimo utraty własności franczyzobiorca zachowuje posiadanie oraz prawo do korzystania z rzeczy i praw. Często, używanie rzeczy przewłaszczonych umożliwia dłużnikowi pozyskanie środków na spłatę długu poprzez uzyskiwanie z nich pożytków. Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest alternatywą dla zastawu ze względu na łatwość i szybkość jego ustanowienia oraz niskie koszty ponoszone przez dłużnika. Umowa powinna być sporządzona na piśmie, obowiązkowo zaś w formie aktu notarialnego jeżeli dotyczy nieruchomości. W umowie zamieszcza się klauzulę o przejściu własności rzeczy przewłaszczonej ponownie na franczyzobiorcę po spłacie należności. W przypadku natomiast przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie spłaty zobowiązań dłużnik udzielający takiego zabezpieczenia (np. franczyzobiorca) powinien zabezpieczyć swoje prawo do odzyskania nieruchomości poprzez wpisanie do księgi wieczystej nieruchomości roszczenia o zwrotnego o przeniesienie własności nieruchomości z powrotem na jego rzecz.

Kaucja pieniężna

Dopuszczalne jest również ustanowienie kaucji. Franczyzobiorca lub osoba trzecia daje franczyzodawcy sumę pieniężną, która jest zabezpieczeniem na wypadek zaniechania przez niego spłaty należności. Stosownie do ustaleń stron, w razie odpowiedniego i terminowego świadczenia franczyzobiorcy, suma ta może być zwrócona lub zaliczona na poczet owego świadczenia.

Akredytywa

Franczyzobiorca może również zobowiązać się wobec franczyzodawcy, że zabezpieczy swoje należności poprzez ustanowienie na rzecz franczyzodawcy akredytywy. Akredytywę wystawia na wniosek dłużnika (franczyzobiorcy) bank, który prowadzi jego rachunek bankowy. Wyodrębnia środki pieniężne do określonej wysokości i zobowiązuje się do przekazania tych środków (zgodnie z zawartą umową pomiędzy bankiem a franczyzobiorcą) bezpośrednio do wierzyciela, bądź do banku wierzyciela na jego rachunek i w terminie oznaczonym w umowie. W umowie franczyzowej strony zawierają klauzulę o zobowiązaniu się franczyzobiorcy do ustanowienia akredytywy. Umowa akredytywy między franczyzobiorcą a bankiem powinna odpowiadać warunkom wspomnianej klauzuli.

Możliwości jest wiele

Jak pokazują przykłady, istnieje wiele sposobów zabezpieczenia wierzytelności wynikających z umowy franczyzowej. Regulacje prawa polskiego dotyczące tzw. zabezpieczeń rzeczowych zapewniają solidną ochronę interesów franczyzodawcy. Oczywiście, nie są to jedyne możliwości zabezpieczenia wierzytelności organizatora sieci. Przy zawieraniu umowy franczyzowej franczyzodawca może postarać się o wyrażenie przez franczyzobiorcę zgody na dobrowolne poddanie się egzekucji. Oświadczenie takie powinno być złożone w formie aktu notarialnego i obejmować obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub świadczenia rzeczy zamiennych, ilościowo oznaczonych w akcie. Powinno ono określać strony umowy, podstawę prawną świadczenia, kwotę lub ilość rzeczy będących przedmiotem świadczenia, a także termin jego realizacji. Akt notarialny zawierający oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji stanowi tytuł egzekucyjny w myśl art. 777 § 1 pkt 5 Kodeksu postępowania cywilnego. Franczyzodawca posiadający oświadczenie dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, chcąc zaspokoić swoje roszczenie powinien złożyć to oświadczenie w sądzie rejonowym wraz z wnioskiem o nadanie mu klauzuli wykonalności. Po zaopatrzeniu w taką klauzulę, franczyzodawca zgłasza się do komornika w celu egzekucji zobowiązania. Wierzyciel unika w ten sposób długotrwałego i kosztownego procesu. Nie zawsze jest to jednak równoznaczne ze skutecznym uzyskaniem od dłużnika dochodzonych roszczeń. Może on już bowiem nie mieć majątku, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić.

Opisane zabezpieczenia są niezwykle ważnym elementem umowy franczyzowej, pozwalającym organizatorowi sieci na uzyskania należnego mu świadczenia pieniężnego. Oczywiście, najbardziej pożądana jest sytuacja, gdy z ustalonych przez strony form zabezpieczeń franczyzodawca nie będzie musiał korzystać.

Paweł Białobok, PROFIT system