Prawa fiskusa

Fiskus zbiera od podatników coraz więcej danych. W niedawnym wyroku NSA potwierdził, że w przypadku, gdy dane, których żąda organ wpływają na określenie wysokości opodatkowania, podatnik nie może zasłaniać się przed organem podatkowym tajemnicą handlową. Tym samym organy podatkowe mają prawo żądać od podatnika praktycznie wszystkich informacji, także bardzo wrażliwych danych, a podatnik nie ma prawa odmówić ich udzielenia bez podania uzasadnienia.

Co to jest kara porządkowa?

Kara porządkowa jest narzędziem wykorzystywanym przez organy podatkowe w toku prowadzonego postępowania podatkowego. Przepisy dotyczące kary porządkowej oraz zakres jej zastosowania zostały uregulowane w art. 262 Ordynacji podatkowej. Przepis ten określa, w jakich sytuacjach można ukarać podatnika, a także wskazuje zakres podmiotowy tej instytucji, czyli kogo można karać (strona, pełnomocnik strony, świadek lub biegły). Dodatkowo przepis wskazuje, że w przypadku osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej karą porządkową można ukarać osobę, która jest ustawowym reprezentantem albo została upoważniona do prowadzenia spraw podmiotu lub jest członkiem organu reprezentującego podmiot.

Kara porządkowa ma charakter przede wszystkim przymuszający, a w drugiej kolejności sankcyjny. Jej celem jest zmobilizowanie podmiotu, strony postępowania, biegłego, świadka czy pełnomocnika do wykonania ciążących na nim obowiązków. Zasadniczo więc wymierzanie kar porządkowych powinno usprawnić postępowanie podatkowe. Konsekwencją tego rozumowania jest stwierdzenie, że organ podatkowy ma prawo nałożenia kary porządkowej na podstawie art. 262 § 1 Ordynacji podatkowej tylko w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym (por. wyrok NSA z dnia 6 sierpnia 2020 r., sygn. akt II GSK 1658/14).

Czego dotyczyła sprawa zawisła przed NSA?

Sprawa zawisła przed Naczelnym Sądem Administracyjnym (o sygn. akt II FSK 249/21) dotyczyła prezesa spółdzielni mieszkaniowej, wobec której prezydent miasta wszczął postępowanie w sprawie podatku od nieruchomości za 2017 r. Celem wyjaśnienia tej kwestii organ podatkowy zażądał od prezesa spółdzielni przedstawienia kserokopii umów dotyczących gruntów oraz budynków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. W toku wezwania zamierzano ustalić rzeczywistą powierzchnię gruntów i budynków, która powinna być zgłoszona do opodatkowania.

Prezes spółdzielni zgodnie z wezwaniem przedstawił żądane dokumenty, jednak zanonimizował dane dotyczące kontrahentów, z uwagi na konieczność zachowania tajemnicy handlowej. Na ponowne wezwanie prezes spółdzielni przedstawił tylko niektóre umowy najmu, bez przesyłania umów dzierżawy, co uniemożliwiło określenie wysokości podatku. W konsekwencji organ podatkowy sięgnął po karę porządkową i nałożył maksymalną wysokość obowiązującą na dzień jej wyznaczenia, tj. 2800 zł (obecnie 2900 zł).

Prezes spółdzielni nie zgadzał się z nałożoną karą i wskazywał, że przedstawione przez niego dane umożliwiają ustalenie wysokości podatku oraz są pełne i wystarczające dla organu podatkowego. Ostatecznie sprawa trafiła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie, który potwierdził stanowisko organu i wskazał, że w przedmiotowej sprawie były podstawy do ukarania prezesa spółdzielni karą porządkową. Uzasadniając swoją decyzję, WSA wskazał, że bezzasadna odmowa okazania lub po prostu nieprzedstawienie organowi podatkowemu w wyznaczonym terminie ksiąg podatkowych, dowodów księgowych czy innych dokumentów może skutkować ukaraniem osoby wezwanej do przedłożenia danych.

Stanowisko NSA

NSA w wyroku o sygn. akt II FSK 249/21 potwierdził stanowisko zajmowane wcześniej przez organ podatkowy oraz WSA. W ustnym uzasadnieniu NSA wskazał, że prezes spółdzielni przedstawił jedynie niektóre, wybiórcze dokumenty, a część pominął. Samo przekonanie prezesa, że wie lepiej, jakich dokumentów potrzebuje urząd, nie uchroni go od kary. Zatem arbitralność działań prezesa spółdzielni nie mogła zostać zaakceptowana. Dodatkowo NSA zaznaczył, że nie było uzasadnienia w zanonimizowaniu danych na umowach, ponieważ i tak byłyby one objęte tajemnicą skarbową. Sąd wskazał jednocześnie, że kara porządkowa może być nałożona jedynie w sytuacji, gdy spełnione są dwie przesłanki, co zaszło w przedmiotowej sprawie. Po pierwsze podmiot musi zostać powiadomiony o wezwaniu w sposób prawidłowy, a po drugie musi bezzasadnie odmówić zachowania określonego w przepisie art. 262 Orydnacji podatkowej.

NSA w podobnym tonie wypowiadał się w analogicznych sprawach. Przykładowo w wyroku z dnia 29 maja 2020 r., sygn. akt II FSK 2755/19 NSA stwierdził, że „Odmowa udzielenia przez osobę fizyczną wynajmującą lokale użytkowe podmiotom prowadzącym w nich działalność gospodarczą informacji o powierzchni tych lokali, dla celów ustalenia wysokości podatku od nieruchomości, nie może być uzasadniana obawą o ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa i narażeniem się na odpowiedzialność za czyn nieuczciwej konkurencji”. Innymi słowy, podatnik nie powinien zasłaniać się przed organem podatkowym tajemnicą przedsiębiorstwa i arbitralnie decydować, które dane należy udostępnić organowi podatkowemu.

Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.