Checklista dla kandydatów na franczyzobiorców

Wybór odpowiedniego partnera biznesowego w modelu franczyzowym to kluczowa decyzja, która może zaważyć na sukcesie przedsięwzięcia. Umowa franczyzowa zawiera szereg zapisów, które mogą zarówno potwierdzić trafność podjętej decyzji, jak i wzbudzić wątpliwości co do warunków współpracy. W poniższym tekście przedstawiamy najważniejsze elementy takich umów – te, które świadczą o rzetelności i korzystnych warunkach (zielone flagi), oraz te, które powinny skłonić przyszłego franczyzobiorcę do głębszej analizy lub negocjacji z franczyzodawcą (czerwone flagi).

ZIELONE FLAGI

1. Umowa jest kompletna i reguluje wszystkie aspekty współpracy między franczyzobiorcą a franczyzodawcą. Współpraca oparta na modelu franczyzy składa się z wielu elementów. Dlatego też umowy franczyzowe są rozbudowane i dosyć obszerne. Umowa, która jest spisana na trzech stronach, będzie nakreślać jedynie ogólne ramy współpracy, bez konkretów, co przełoży się na luźny związek stron. A takim franczyza nie jest. Dlatego też, przed złożeniem podpisu pod umową, należy zwrócić uwagę, czy wszystkie istotne prawa i obowiązki obu stron zostały uregulowane. Kodeks Dobrych Praktyk dla rynku franczyzy wymienia osiemnaście punktów, które muszą być uregulowane w umowie franczyzy. Wśród nich znalazły się m.in.: precyzyjne określenie stawianych franczyzobiorcy wymogów operacyjnych i inwestycyjnych, informacje o zakresie, w jakim franczyzobiorca ma wpływ na asortyment, określenie wymogów w kwestii prowadzenia przez franczyzobiorcę marketingu czy udziału w szkoleniach czy przedstawienie zasad i zakresu, w jakim franczyzodawca upoważniony będzie do kontroli wykonywania umowy franczyzy. Ponadto umowa musi zawierać wszelkie indywidualne ustalenia stron. Jeżeli w trakcie spotkań negocjacyjnych pojawiły się jakieś dodatkowe ustalenia między stronami, należy sprawdzić, czy na pewno znalazły się w treści umowy.

2. Umowa zawiera precyzyjne postanowienia. Umowa jest zrozumiała, jej postanowienia są precyzyjne i nie rodzą alternatywnych interpretacji przez strony. Franczyzodawca nie powinien pozwolić na to, że franczyzobiorca inaczej niż on rozumie pewne zobowiązania lub uprawnienia. A jeżeli taka sytuacja zaistnieje, to należy zgłosić wątpliwości franczyzodawcy, aby ustalić, co dokładnie strony rozumieją w danych postanowieniach umownych. Wszelkie rozbieżności muszą zostać usunięte przed podpisaniem umowy.

3. Umowa w przejrzysty sposób wymienia rodzaje kosztów, które franczyzobiorca musi ponieść w związku z uczestniczeniem w sieci franczyzowej. Czytając umowę franczyzy, kandydat na franczyzobiorcę powinien być w stanie wskazać konkretnie, jakiego rodzaju koszty będzie musiał ponieść na początku współpracy oraz w jej trakcie. Jednym z oczywistych kosztów są opłaty licencyjne. We franczyzie funkcjonują najczęściej jednorazowa opłata wstępna za udzielenie prawa do posługiwania się znakiem i przekazanie know-how oraz opłaty wnoszone cyklicznie za bieżące wsparcie udzielane przez franczyzodawcę i działania marketingowe na rzecz marki i systemu. W przypadku opłat pobieranych według stawki procentowej, umowa musi wskazywać podstawę obliczania opłat. Poza opłatami, franczyzobiorcy zobowiązywani są do ponoszenia szeregu innych kosztów, które powinny być precyzyjnie wskazane w umowie. Takim przykładem mogą być szkolenia. Z umowy powinno jasno wynikać, czy franczyzodawca organizuje szkolenia odpłatne, czy bezpłatne? Jeżeli są odpłatne, to w jaki sposób franczyzodawca wycenia te szkolenia, czy pakietowo, czy za dzień szkolenia, czy od rodzaju? Ponadto franczyzobiorca powinien wiedzieć, ile szkoleń obowiązkowych musi odbyć w ciągu roku, czy obowiązek dotyczy tylko jego, czy jeszcze pracowników, a jeżeli tak, to ilu bądź na jakich stanowiskach. Innego rodzaju koszty, które mogą się pojawić i powinny być jasno wskazane, to takie, które będą związane z opłatami wynikającymi z konieczności zawarcia umów dodatkowych z podmiotami zewnętrznym, np. na zakup wskazanego wyposażenia lub konkretnych produktów czy usług dla prowadzonej działalności.

4. Umowa przewiduje możliwość rozwiązania jej przez każdą ze stron. Czytając umowę franczyzy, należy również zwrócić uwagę na inny ważny element, a mianowicie sposób zakończenia współpracy. Franczyza ze swojej istoty jest współpracą długoterminową, w związku z czym najczęściej jest zawiązywana na okresy kilkuletnie lub na czas nieoznaczony. Bez względu na długość obowiązywania umowy należy zawsze dokładnie sprawdzić, na jakich zasadach nastąpi zakończenie współpracy i czy na pewno uprawnienie rozwiązania kontraktu przysługuje każdej ze stron. Mimo że wydaje się to oczywiste, czasami niestety zdarza się, że możliwość wypowiedzenia umowy jest przyznawana wyłącznie franczyzodawcy. Przy umowie bezterminowej obie strony powinny mieć zagwarantowany przynajmniej taki sam okres wypowiedzenia. Natomiast umowy zawarte na czas oznaczony, choć z zasady nie powinny kończyć się przed upływem czasu określonym w umowie, jednak muszą przewidywać możliwość wcześniejszego rozwiązania. Powinny to być wyjątkowe sytuacje, precyzyjnie określone w treści umowy i przewidziane zarówno dla franczyzodawcy, jak i dla franczyzobiorcy. Powody wypowiedzenia nie muszą być już takie same.

5. Umowa przyznaje franczyzobiorcy wyłączność terytorialną. Konkurencja to nieodłączna część biznesu. Jednak lepiej jest konkurować wyłącznie z innymi markami niż z punktami należącymi do własnej sieci. Dlatego też większość franczyzodawców przyznaje swoim franczyzobiorcom pewne, wyznaczone obszary terytorialne, na których gwarantuje im wyłączność działania. Oznacza to, że na przyznanym terytorium nie powstanie kolejny sklep czy punkt sieci, prowadzony czy to przez franczyzodawcę, czy to przez innego franczyzobiorcę. Wielkość obszaru wyłączności terytorialnej jest zwykle ustalana indywidualnie i opisywana w umowie, a zależy od wielkości miasta, gęstości zaludnienia i specyfiki branży.

CZERWONE FLAGI

1. Nadmiernie rozbudowany katalog kar umownych. Zastrzeganie możliwości nałożenia kar umownych za naruszanie lub nieprawidłowe przestrzeganie warunków współpracy jest standardem w umowach franczyzowych. Najczęściej takie możliwości mają franczyzodawcy względem franczyzobiorców. Jednakże liczba naruszeń wyliczonych w umowach, za które mogą być nałożone kary umowne, nie powinna być zbyt długa. Zwykle dotyczą one kwestii ujawniania lub wykorzystywania informacji poufnych, w trakcie obowiązywania bądź po rozwiązaniu umowy oraz nieprzestrzegania zakazu konkurencji przez franczyzobiorcę. I te kary są jak najbardziej uzasadnione. Zdarzają się jednak umowy, które przewidują szereg kar za drobne naruszenia procedur lub standardów systemu lub za każde naruszenie umowy franczyzy, bez wskazania konkretnego rodzaju tego naruszenia. Franczyzodawca nie powinien traktować kar umownych jak źródła dodatkowego dochodu, a przy rozległym katalogu kar na to właśnie wygląda.

Inną kwestią jest wysokość kar umownych. Franczyzodawcy mają czasami tendencje do ustanawiania nadmiernie wysokich kwot kar, co widać w orzeczeniach sądowych, bowiem sądy bardzo często dokonują miarkowania kary i w znacznym stopniu je obniżają. Czasami znowu umowy są tak skonstruowane, że nie wiadomo, jakiej maksymalnej wysokości może być kara umowna, jak np. w sformułowaniu „za każdy dzień trwania naruszeń”, co również jest niedopuszczalne. Umowa musi wskazywać, za jakie konkretne naruszenia franczyzodawca może nałożyć karę umowną oraz przewidywać maksymalną wysokość kary.

2. Weksel in blanco bez ograniczeń chroniących franczyzobiorców. Kolejnymi niepopularnymi, ale standardowymi postanowieniami umownymi są te dotyczące zabezpieczenia roszczeń franczyzodawcy względem franczyzobiorcy. Zabezpieczenia mają na celu ułatwienie franczyzodawcy dochodzenia przysługujących mu należności wynikających z ewentualnego zalegania przez franczyzobiorcę z płatnościami za opłaty franczyzowe lub towary. Weksel in blanco często pojawia się w umowach, ponieważ nie wymaga żadnych nakładów finansowych i nie blokuje zasobów finansowych franczyzobiorcy. Jednakże brak dołączonej do weksla deklaracji wekslowej podpisywanej przez obie strony powinien wzbudzić niepokój.  To właśnie w deklaracji określa się warunki wypełnienia weksla przez franczyzodawcę, czyli przede wszystkim za jakie roszczenia i na jaką maksymalną kwotę może to zrobić. Poza tym warto zadbać, aby na blankiecie weksla in blanco wpisany był franczyzodawca jako wierzyciel oraz aby uniemożliwić mu zbycie weksla, formułka: „zapłacę na rzecz, ale nie na zlecenie”.

3. Brak wyraźnie określonego wsparcia ze strony franczyzodawcy. Wzory umów są tworzone przez franczyzodawców, którzy głównie zwracają uwagę na zabezpieczenie swoich praw i roszczeń. Przez to, zwykle bardziej szczegółowo w umowach są uregulowane obowiązki franczyzobiorcy niż franczyzodawcy. Natomiast dla franczyzobiorcy ważne jest, aby równie precyzyjnie były określone obowiązki franczyzodawcy. W szczególności powinny one dotyczyć obowiązku organizacji szkoleń wstępnych i bieżących, prowadzenia działań marketingowych na rzecz całego systemu oraz poszczególnych franczyzobiorców, sposobów udzielania wsparcia przez franczyzodawcę czy dostępności najkorzystniejszych cen odsprzedawanych produktów.  Brak takich zapisów może spowodować, że franczyzobiorca, który nie otrzyma od franczyzodawcy solidnego wsparcia, nie będzie miał podstaw, aby takiego wymagać.

4. Postanowienia niezgodne z prawem. Choć umowa franczyzy jest tzw. umowa nienazwaną i nie ma swojej definicji ani w kodeksie cywilnym, ani w żadnym innym akcie prawnym, nie oznacza to, że jest zupełna dowolność w jej konstruowaniu. Otóż franczyzodawca nie może narzucić swoim franczyzobiorcom cen, po jakich będą oni sprzedawać towary i usługi w swoim sklepie lub punkcie usługowym. Zakaz określania przez franczyzodawcę cen sztywnych lub minimalnych wynika właśnie wprost z przepisów prawa
(Rozporządzenie Rady Ministrów z 22 maja 2023 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję). Franczyzobiorcy zawsze mają swobodę w ustalaniu cen, po jakich będą odsprzedawać towary i świadczyć usługi. Dopuszczone jest jedynie określenie w umowie franczyzowej cen sugerowanych oraz cen maksymalnych. Co oznacza, że franczyzodawca może zakazać franczyzobiorcom stosowania cen wyższych niż ustalone przez niego. Taka konstrukcja przepisów stoi na straży ochrony konkurencji.

Inne postanowienie, które narusza wymogi prawa, a zdarza się w umowach franczyzy, to zakazywanie franczyzobiorcy prowadzenia działalności konkurencyjnej po rozwiązaniu umowy franczyzy przez czas dłuższy niż jeden rok. Zgodnie z prawem franczyzodawca może zobowiązać franczyzobiorcę do nieodpłatnego powstrzymania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej po zakończeniu współpracy. Jest to jednak dopuszczalne jedynie przez 12 miesięcy od rozwiązania lub wygaśnięcia umowy franczyzowej.

5. Brak czasu na skonsultowanie umowy. Przystąpienie do systemu franczyzowego jest poważną decyzją. Nie powinno się jej podejmować pod wpływem impulsu czy emocji. A już na pewno nie pod wpływem presji ze strony franczyzodawcy. Dlatego też strategia polegająca na nieprzekazywaniu umowy franczyzy do wcześniejszego zapoznania się jest niedopuszczalna. Kandydat na franczyzobiorcę musi mieć możliwość spokojnego zapoznania się z dokumentem oraz skonsultowania go z rodziną czy z doradcą prawnym. Oczywiście, zrozumiałe jest, że przed przekazaniem kopii umowy franczyzodawca chce, aby zainteresowany najpierw zawarł list intencyjny czy zobowiązanie do poufności, aby warunki współpracy zostały poufne. Natomiast przymuszanie do podpisania umowy tu i teraz powinno od razu rodzić sprzeciw w głowie potencjalnego franczyzobiorcy.