Wykorzystanie fundacji prawa polskiego do zarządzania majątkiem osób fizycznych

W klasycznej postaci taka formuła działalności jest dostępna m.in. w prawie Lichtensteinu (Stiftung) oraz w prawie Panamy (Private Interests Foundation). Jednakże, podobne wehikuły korporacyjne można powołać m.in. na Antylach Niderlandzkich (Stichting Particulier Fonds), na Bahamach oraz St. Kittis. Bardzo ciekawym rozwiązaniem może być w pewnych okolicznościach również tzw. Multiform Foundation, czyli unikatowy typ hybrydowej osoby prawnej dostępny w prawie Nevis, który w zależności od okoliczności raz może mieć status spółki kapitałowej, a w innym wypadku - fundacji prywatnej.

W przeciwieństwie do fundacji utworzonej pod rządami prawa polskiego, fundacja prywatna nie musi posiadać żadnych celów użyteczności publicznej i jej dokumenty fundacyjne mogą wprost wskazywać, że wyłącznym celem fundacji jest zarządzanie majątkiem przekazanym przez Jana Kowalskiego, w sposób określony przez Jana Kowalskiego i dysponowanie tym majątkiem na rzecz rodziny Kowalskich.

Powstaje w ten sposób pewna masa majątkowa, z której beneficjenci mogą korzystać, ale która nie odpowiada za osobiste długi beneficjentów. Majątek złożony w fundacji jest więc chroniony przed ryzykiem windykacji ze strony wierzycieli osobistych beneficjentów i fundatora.

Fundacje takie korzystają zazwyczaj ze szczególnych przywilejów podatkowych oraz wyjątkowej poufności, co do tożsamości osób będących beneficjentami. Przykładowo, w Panamie fundacja typu Private Interests Foundation jest całkowicie zwolniona z podatku od dochodów osiągniętym poza Panamą, zaś jej beneficjenci nie zostają ujawnieni w żadnym publicznym rejestrze.

Z drugiej strony, pomimo dużych odległości geograficznych fundacja taka jest dla klienta łatwa w zarządzaniu i jej utrzymanie wymaga od niego nie większych formalności niż utrzymanie spółki z ograniczoną odpowiedzialności w Polsce. Ponieważ niektóre fundacje prywatne nie mają żadnych obowiązków sprawozdawczych, a w innych wypadkach obowiązki te są ograniczone do minimum, to obsługa administracyjna fundacji ma charakter szczątkowy i nie wymaga utrzymania za granicą stałego biura, ani bieżących kontaktów z organami lokalnej władzy publicznej. Mówiąc w pewnym uproszczeniu - taka fundacja to segregator z dokumentami, spoczywający w sejfie klienta.

W praktyce fundacja prywatna może udzielić konkretnej osobie fizycznej notarialnego pełnomocnictwa do zarządu całym swoim majątkiem, zaś wszystkie podmioty i osoby zaangażowane w proces rejestrowy składają pisemne oświadczenie, iż działają wyłącznie na zlecenie powiernicze tej osoby i nie roszczą sobie żadnych praw do fundacji bądź jej majątku. Całokształt dokumentacji jest tak pomyślany, aby zapewnić fundatorowi maksimum bezpieczeństwa prawnego przy minimum ujawnionych informacji.

Warto też pamiętać, że fundacja z siedzibą w takim państwie jak Panama czy Lichtenstein wcale nie musi lokować swojego majątku w kraju gdzie znajduje się jej siedziba, ale może korzystać z usług reprezentującej najwyższy na świecie poziom bankowości szwajcarskiej czy austriackiej. Klient nie odczuwa więc w praktyce żadnych ryzyk związanych z odległościami geograficznymi, różnicami kulturowymi, czy zmianami politycznymi w kraju siedziby fundacji.

Mimo wszystkich, wskazanych powyżej korzyści, w pewnych wypadkach fundacja prywatna może jednak nie być akceptowalna dla klienta, choćby ze względu na barierę psychologiczną jaka wiąże się z wniesieniem części majątku do struktury korporacyjnej zarejestrowanej w odległej jurysdykcji. Dlatego też warto rozważyć możliwość zastosowania do planowania finansowego i optymalizacji podatkowej osoby fizycznej fundacji prawa polskiego.

Czym jest fundacja prawa polskiego?

Zgodnie z przyjmowaną w doktrynie definicją, fundacja jest jednostką organizacyjną typu zakładowego, wyposażoną w osobowość prawną, utworzoną z inicjatywy osób fizycznych bądź prawnych w celu realizacji, w sposób trwały i na podstawie wpływów uzyskanych z przekazanego majątku, celów użyteczności publicznej wskazanych w akcie fundacyjnym.

Fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.

Czy fundator może dalej dysponować środkami zgromadzonymi w fundacji?

Zgodnie ze statutem fundacja musi działać na rzecz celów "społecznie lub gospodarczo użytecznych". Jednakże, jeśli fundacja nie korzysta ze środków publicznych, nie pozyskuje środków w drodze zbiórek publicznych, ani nie ubiega się o status organizacji pożytku publicznego, to posiada bardzo dużą swobodę w dysponowaniu środkami, które powierzył jej fundator. W szczególności brak jest ustawowych zakazów, co do:

1. przekazywania majątku zwrotnie na rzecz fundatora, członków organów, pracowników, ich osób bliskich;
2. udzielania pożyczek bądź zabezpieczania kredytów udzielanych na rzecz fundatora, członków organów, pracowników, ich osób bliskich;
3. udostępniania w inny sposób majątku fundacji do wykorzystania przez fundatora, członków organów, pracowników, ich osób bliskich.

Z drugiej strony, podkreślić należy, iż wykorzystanie fundacji prawa polskiego do celu zarządzania majątkiem prywatnym nie jest tak dobrym rozwiązaniem, jak użycie do tego celu offshorowej fundacji prywatnej.

Po pierwsze, wszelkie dyspozycje majątkowe fundacji mogą być badane pod kątem zgodności z celami statutowymi. Musi więc istnieć pewien związek między celami statutowymi a przysporzeniami majątkowymi na rzecz konkretnych osób fizycznych, albowiem w innym wypadku zarząd fundacji naraża się na zarzut nadużycia udzielonych mu uprawnień. W przypadku fundacji prywatnej, możliwość dokonywania przysporzeń na rzecz konkretnych osób fizycznych wpisana jest w samą definicję tej osoby prawnej.

Po drugie, fundacja prawa polskiego polega pewnym formom nadzoru administracyjnego. Przepisy w tym zakresie są bardzo lakoniczne, a w praktyce nadzór ten ma charakter szczątkowy. Tym niemniej, teoretycznie możliwa jest sytuacja, w której właściwy minister lub starosta wystąpi do sądu o uchylenie uchwały zarządu fundacji, pozostającej w rażącej sprzeczności z jej celem albo z postanowieniami statutu fundacji lub z przepisami prawa. W skrajnej sytuacji możliwe jest nawet zawieszenie zarządu fundacji i wyznaczenie zarządcy przymusowego. Ryzyka takie nie występują w przypadku zagranicznej fundacji interesu prywatnego, która nie podlega żadnemu nadzorowi administracyjnemu.

Czy fundacja może zarabiać na swojej działalności?

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów.

W czystej postaci fundacje non profit, czyli takie fundacje które w ogóle nie zarabiają na swojej działalności, stanowią niewielką mniejszość zarejestrowanych w Polsce fundacji.

Częściej mamy do czynienia z formą fundacji not for profit. Taka fundacja prowadzi działalność gospodarczą, ale wszystkie środki przez nią uzyskane powinny być przeznaczone na działalność statutową. W praktyce osiągany zysk może być jednak również przeznaczony na ponoszenie kosztów funkcjonowania czy podtrzymywanie dotychczasowych kapitałów, co zapewnia fundatorowi dużą elastyczność w gospodarowaniu środkami fundacji.

Efektywność podatkowa fundacji

W pewnych okolicznościach fundacja może stać się bardzo korzystną podatkowo formułą prowadzenia działalności.

Po pierwsze, wnoszenie środków do fundacji jest dużo bardziej efektywne podatkowo niż kapitalizowanie spółki gotówką bądź aportem, gdyż nabycie przez fundację w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy ruchomych albo praw majątkowych jest wolne od podatku od spadków i darowizn.

Po drugie, odpowiednio strukturyzowana fundacja nie płaci podatku dochodowego od dochodów ze swojej działalności gospodarczej. Wolne od podatku są dochody podatników, których celem statutowym jest m. in. działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, czy ochrony środowiska - w części przeznaczonej na te cele. Przepisy nie zawierają wymogu, że wskazane w nim cele statutowe mają być głównymi czy jedynymi celami działalności osoby prawnej. Prawa do ulgi podatkowej nie są więc uzależnione od intensywności działalności gospodarczej osoby prawnej. Dochód fundacji przeznaczony na jej cele statutowe jest zwolniony z podatku dochodowego także w razie wykorzystania go na lokatę kapitału przez nabycie papierów wartościowych.

Kontrola fundatora nad majątkiem złożonym w fundacji

Fundator może sprawować efektywną kontrolę nad fundacją, albowiem w statucie ustanawia zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków.

Za pomocą odpowiednich zapisów w statucie fundacji, fundator może również przekazać efektywną kontrolę nad fundacją na rzecz wybranej osoby trzeciej bądź grupy takich osób.

Ochrona majątku fundacji przed egzekucją długów fundatora z majątku fundacji

Fundacja nie emituje akcji, ani udziałów, a co za tym idzie w majątku fundatora nie ma żadnych papierów wartościowych bądź innych instrumentów finansowych z których można byłoby prowadzić egzekucję komorniczą w celu przejęcia kontroli nad fundacją. Odpowiednio wcześnie założona fundacja zapewnia więc ochronę złożonego w niej majątku przed roszczeniami wierzycieli fundatora.

Ochrona ta staje się w pełni skuteczna dopiero po upływie pięciu lat od daty złożenia środków w fundacji (i to pod warunkiem, że w czasie przekazania środków fundacji fundator nie działał w obliczu grożącej mu niewypłacalności lub upadłości). Należy bowiem pamiętać, że fundacja prawa polskiego (w przeciwieństwie np. do fundacji prawa Panamy) nie posiada immunitetu przed roszczeniami opartymi na skardze pauliańskiej. Dlatego czynność przekazania majątku fundacji może być zakwestionowana w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego. Trzeba również pamiętać, że jeśli wierzyciel zwleka z podjęciem odpowiednich działań do momentu, kiedy stanie w obliczu grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, to podjęcie działań mających na celu ochronę jego majątku za pomocą podarowania tego majątku fundacji, generuje ryzyko odpowiedzialności karnej i związanej z nią odpowiedzialności majątkowej (m.in. obowiązek naprawienia szkody).

Podsumowanie

W przypadku zamiaru zastosowania fundacji do ochrony majątku prywatnego, zdecydowanie rekomendowanym rozwiązaniem jest powołanie fundacji prywatnej, np. w Lichtensteinie bądź Panamie. Jeśli jednak istnieją okoliczności, z uwagi na które rozwiązanie takie nie jest możliwe do zastosowania, to można rozważyć zastosowanie fundacji prawa polskiego. Z uwagi na istniejące ograniczenia i ryzyka prawne powinna ona raczej pełnić funkcję pomocniczą w stosunku do innego podmiotu o charakterze holdingowym.

Kancelaria Prawna Skarbiec.Biz posiada wieloletnie doświadczenie w tworzeniu i obsłudze struktur fundacyjnych. Dzięki opracowaniu autorskich wzorów dokumentów fundacyjnych, umożliwiamy naszym klientom uzyskanie maksimum elastyczności w zarządzaniu majątkiem fundacji oraz znaczących korzyści podatkowych, nie tracąc jednak z oczu "społecznie lub gospodarczo użytecznych" celów statutowych fundacji.

Robert Nogacki, właściciel Kancelarii Prawnej Skarbiec.Biz