Rodzaje franczyzy

Według rodzaju działalności:

• Franczyza dystrybucyjna
• Franczyza usługowa

Według rodzaju know-how przekazywanego franczyzobiorcy:

• Franczyza dystrybucji produktu
• Franczyza koncepcji działalności

Według organizacji systemu:

• Franczyza bezpośrednia
• Franczyza wielokrotna
• Masterfranczyza
• Przedstawicielstwo regionalne

Franczyza dystrybucyjna (handlowa)

Rodzaj franczyzy, w której franczyzodawca udostępnia franczyzobiorcy swoje know-how w postaci asortymentu towarów i wiedzy jak należy je sprzedawać. Franczyzobiorca oznacza prowadzony przez siebie sklep znakiem towarowym franczyzodawcy oraz najczęściej korzysta ze wsparcia w zakresie wizualizacji punktu handlowego, wyboru asortymentu, szkolenia personelu, obsługi klienta, merchandisingu i marketingu.

W katalogu franczyz wyróżnione są następujące branże w dystrybucji:

• art. spożywcze i przemysłowe;
• apteki i art. zdrowotne;
• odzież i obuwie;
• art. dziecięce;
• kosmetyki, biżuteria, upominki;
• art. dla domu i ogrodu;
• AGD/RTV, IT i telekomunikacja;
• stacje paliw;
• art. sportowe.

Rozwój dystrybucyjnych systemów franczyzowych nastąpił wcześniej niż w przypadku systemów usługowych. Taki trend można było zaobserwować w Europie Zachodniej i USA po II wojnie światowej oraz w Polsce od 1989 roku. Wynika to m.in. z tego, że system dystrybucyjny jest łatwiejszy do opracowania niż usługowy. Standaryzacja działalności punktu handlowego jest prostsza niż w przypadku punktu usługowego, gdzie należy opracować dokładne receptury lub procedury potrzebne do wykonania usługi.

W Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych wysokie marże handlowe zapewniały szybki zwrot z inwestycji w punkty handlowe. Na dojrzałych rynkach franczyza dystrybucyjna nadal się rozwija, ponieważ rośnie wartość dobrej marki, właściwie dobranego asortymentu i know-how o sprzedaży.

Źródło: PROFIT system, Raporty o franczyzie w Polsce

Nie należy utożsamiać franczyzy dystrybucyjnej z pojęciem franczyzy dystrybucji produktu (ang. Product distribution franchising). Franczyza dystrybucyjna wskazuje na handlowy rodzaj prowadzonej działalności, natomiast franczyza dystrybucji produktu oznacza przekazywanie know-how dotyczącego tylko dystrybucji produktów (np. dotyczącego wyboru asortymentu).

Franczyza usługowa

Rodzaj franczyzy, w której franczyzodawca udostępnia franczyzobiorcy swoje know-how w postaci receptur i procedur wykonywania usługi. Franczyzobiorca oznacza prowadzony przez siebie punkt usługowy znakiem towarowym franczyzodawcy oraz najczęściej korzysta ze wsparcia w zakresie wizualizacji punktu usługowego, wyboru i realizacji usług, przeszkolenia personelu, obsługi klienta, promocji i marketingu.

W katalogu franczyz wyróżnione są następujące branże usługowe:

• gastronomia;
• edukacja;
• uroda i fitness;
• turystyka i hotele;
• nieruchomości;
• usługi dla biznesu i internet;
• usługi dla klientów indywidualnych;
• finanse i bankowość;
• doradztwo prawne i gospodarcze.

Rozwój usługowych systemów franczyzowych nastąpił później niż w przypadku systemów dystrybucyjnych. Taki trend można zaobserwować w Polsce po 1990 roku. System usługowy jest bowiem trudniejszy do opracowania niż franchising dystrybucyjny. Trudniejsza do przeprowadzenia jest również standaryzacja działalności punktu usługowego - wymaga bowiem opracowania dokładnych receptur lub procedur potrzebnych do wykonania usługi.

Warto też dodać, że stopień rozwoju franchisingu usługowego zależy też od zmiany przyzwyczajeń społecznych i mody na określonego typu usługi. Konsumenci muszą powszechnie zacząć jadać poza domem, aby mogło powstać dużo gastronomicznych systemów franczyzowych. Cały czas Polacy w mniejszym stopniu korzystają z usług w porównaniu do krajów zachodnich. Rzadziej piorą ubrania w pralniach lub mniej dbają o urodę. A popyt na usługi takie usługi jak strzyżenie psów czy pielęgnacja trawników jest bardzo niewielki. Zatem różnice w liczbie systemów obecnych w Polsce i na dojrzałych rynkach wynikają z określonych potrzeb i oczekiwań ze strony klientów. Jednak corocznie obserwuje się dynamiczny wzrost liczby systemów działających według zasad franchisingu usługowego.

Źródło: PROFIT system, Raporty o franczyzie w Polsce

Nie należy utożsamiać franchisingu usługowego z pojęciem franchisingu formuły przedsiębiorstwa (ang. business format franchising). Franchising usługowy wskazuje na usługowy rodzaj prowadzonej działalności, natomiast franchising formuły przedsiębiorstwa oznacza przekazywanie know-how dotyczącego całościowego modelu biznesowego (w postaci procedur ułatwiających rozwiązanie wszystkich zagadnień związanych z prowadzeniem danego biznesu, szkolenia franczyzobiorcy i jego personelu oraz bieżącej opieki i wsparcia).

Franczyza dystrybucji produktu (ang. product distribution franchising)

Rodzaj franczyzy, w której franczyzodawca (dystrybutor lub producent) udostępnia franczyzobiorcy swoje know-how w postaci asortymentu produktów lub usług. Franczyzobiorca ma prawo do sprzedaży wskazanego asortymentu towarów lub usług.

Zdarza się, że systemy franczyzowe ewoluują. W pierwszym okresie rozwoju franczyzodawca stawia na intensywny rozwój ilościowy swojej sieci i przekazuje franczyzobiorcom know-how w postaci asortymentu towarów czy usług. Taki system jest nazywany franczyzą dystrybucji produktu. W późniejszym okresie rozwoju swojego systemu franczyzodawca stawia na poprawę jakości funkcjonowania systemu i opracowuje dodatkowe elementy know-how. W momencie, kiedy pakiet franczyzowy zawiera wszystkie elementy know-how niezbędne do założenia firmy przez nową osobę przy stałej pomocy franczyzodawcy udzielanej według wcześniej ustalonych zasad, wówczas można ten system nazwać franczyzą koncepcji działalności.

Nie należy utożsamiać franczyzy dystrybucji produktu z pojęciem franczyzy dystrybucyjnej (ang. distribution franchising). Franczyza dystrybucji produktu oznacza przekazywanie know-how dotyczącego tylko dystrybucji produktów (np. wyboru asortymentu), natomiast franchising dystrybucyjny wskazuje na handlowy rodzaj prowadzonej działalności. Zarówno cześć prostych systemów handlowych jak i usługowych można nazwać franczyzą dystrybucji produktu (np. sieci z tanią odzieżą czy proste stoiska gastronomiczne).

Franczyza koncepcji działalności (ang. business format franchising)

Rodzaj franczyzy, w której franczyzodawca przekazuje franczyzobiorcy całe swoje know-how w postaci pełnej koncepcji prowadzenia działalności. Franczyzobiorca otrzymuje wiedzę związaną nie tylko ze sprzedażą produktu czy wykonywaniem usługi, ale dotyczącą prowadzenia całego przedsiębiorstwa (od wytycznych odnoszących się do wizualizacji punktu, uniformów noszonych przez personel przez sposoby realizacji usług, obsługę klienta, aż po wskazówki w promocji i marketingu).

Nie należy utożsamiać franczyzy formuły przedsiębiorstwa z pojęciem franczyzy usługowej (ang. service franchising). Franczyza usługowa wskazuje na usługowy rodzaj prowadzonej działalności, natomiast franczyza formuły przedsiębiorstwa oznacza przekazywanie know-how w postaci procedur ułatwiających rozwiązanie wszystkich zagadnień związanych z prowadzeniem danego biznesu, szkolenia franczyzobiorcy i jego personelu oraz bieżącej opieki i wsparcia.

Franczyza bezpośrednia

Franczyza bezpośrednia to najprostszy i najczęstszy sposób rozwoju systemu franczyzowego. Umowa franczyzy zawierana jest bezpośrednio przez franczyzodawcę z franczyzobiorcą. Franczyzodawca sam świadczy na rzecz biorcy licencji usługi opisane w umowie franczyzy oraz sam wypełnia wszystkie czynności kontrolne, umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa (udziela pomocy i stałego doradztwa, szkoli pracowników, prowadzi działania marketingowe, reklamowe i finansowo-księgowe).

Kiedy franczyzodawca tworzy system franczyzowy w znacznej odległości (np. za granicą) możliwe jest, że będzie miał trudność w bezpośrednim świadczeniu usług i kontroli franczyzobiorców. Wtedy powinien rozważyć przekazanie części swoich uprawnień pośrednikowi, np. korzystając z franczyzy wielokrotnej, masterfranczyzy lub przedstawicielstwa regionalnego.

Franczyza wielokrotna

W ramach franczyzy wielokrotnej (area development, multiple-unit franchising) franczyzobiorca wielokrotny (area developer) uzyskuje wyłączność na tworzenie na określonym terenie jednostek systemu franczyzowego. Ze swej strony zobowiązuje się on zazwyczaj do utworzenia określonej liczby jednostek systemu w terminie wyznaczonym w umowie franchisingu wielokrotnego.

Umowa ta ma charakter ramowy, na jej podstawie franczyzobiorca zazwyczaj nie uzyskuje uprawnienia do korzystania ze znaku towarowego i know-how franczyzodawcy. Uprawnienie to jest mu udzielane w indywidualnych umowach dotyczących poszczególnych jednostek systemu. Ta odmiana franchisingu jest najchętniej stosowana przez franczyzodawców, którzy chcą zachować pełną kontrolę charakterystyczną dla franchisingu bezpośredniego, ale równocześnie chcą uniknąć konieczności rekrutowania i szkolenia dużej liczby indywidualnych franczyzobiorców.

Masterfranczyza (subfranchising)

Na podstawie umowy kreującej stosunek subfranchisingu franczyzodawca udziela franczyzobiorcy (zwanego w tym wypadku master franczyzobiorcą) wyłączności na korzystanie z jego pakietu franczyzowego w prowadzeniu działalności na danym terenie.

Inaczej niż ma to miejsce w przypadku franczyzy wielokrotnej franczyzobiorca przejmuje wiele z obowiązków franczyzodawcy wynikających z pakietu franczyzowego. Uzyskuje on ponadto prawo do rekomendowania zmian w umowie franczyzy i w pakiecie franczyzowym. Jednakże franczyzodawca zachowuje pełną kontrolę nad systemem dzięki prawu do ostatecznego zatwierdzania zmian proponowanych przez masterfranczyzobiorcę. Subfranchising jest wykorzystywany głównie do tworzenia systemów franczyzowych w krajach, w których warunki prowadzenia działalności gospodarczej różnią się istotnie od warunków w kraju siedziby franczyzodawcy.

Licencje master dostępne w katalogu franczyz: licencje master.

Przedstawicielstwo regionalne

Przedstawiciel regionalny (area representative) to osoba (lub firma), która na danym terytorium ma wyszukiwać nowych i świadczyć pewne usługi funkcjonującym franczyzobiorcom. Nie ma prawa do podpisywania umów franczyzowych: wszystkie umowy zawierane są bezpośrednio między franczyzodawcą i franczyzobiorcami, wszystkie opłaty licencyjne płacone są franczyzodawcy bezpośrednio. Do obowiązków przedstawiciela regionalnego należą reklama lokalna, szkolenia i nadzór nad franczyzobiorcami.

Michał Wiśniewski, PROFIT system